Дээд лаагарт айл боов хайр ч байхад доод лаагараас үнэрлээл мэднэ. Гудамны үзүүрт нэг үнэрлээд, гудамны дунд ахиж нэг үнэрлээд тухайн айлын огтлолцол, солиболцлыг гаргаахгүй олно. Нохой мохойноос нь айнаа гонж. Боорцогны төлөө юуч хийхээс буцахгүй тийм шийдчихсэн царайтай байхад зуудаг нохойнууд гөлөгшдээ. Хоёр гурвуулаа айлд ороод баруун талд нь зогсоод гэрийн хүмүүстэй харцаараа тулалдана. Гэрийн хүмүүсийн харц “Өлөн юмнууд яаж олоод ирэвээ уг нь салхи нь дээрээсээ байсан юмсан, ганц ганц боов өгөөд л зайлуулахаас”.
Бидний харц “Хайн. Та нар бидэнд баригдахгүй боорцог хайрнаа гонж.Бид заавал хувиа авах болно”. Ингэж л өдөрт хоёр боорцог олж иддэг байлаа.
Биднийг нэг хоёрдугаар ангид байхад манай сумын ах нар гээд бөөнөөрөө муу сурдаг байсан юмуу эсвэл цаг үеэсээ болоод ч тэрүү сургууль завсардчихсан гарууд. Сумын төвөөр арзайлдаж хийх, байхаа олж ядацгаах.
Тэд бөөгнөрч сардаа нэг цуйван хийж идэцгээнэ. Бараг хориод залуус. Баяраа, Болдоо ах гэрээсээ борц, Тулгаа, Зоригоо ах гэрээсээ гурил, Нямаа ах гэрээсээ тос дэлсэж авчирна. Ээлж ээлжээр гэрээсээ хүнсний материал хулгайлж цуйван хийдэг.
Тухайн үедээ аль эзэнгүй айлаа сонгож цуйвангийн найраа хийнэ. Бидний хэдэн хүүхдүүд сар дөхөөд ирэхээр тэднуусыг цуйвангаа хэнийд хийхийг тагнуулдаастай. Манай найзуудын ихэнх нь тэдний дүү нар учраас олж ядах юм байхгүй. Тэр цуйвангийн үнэрт маниус ухаан балартана. Тээмкаа “Шагжаа тэсээрэй ухаан алдаж болохгүй шүү” гэчихсэн. Салхи нөгөө талруу эргэнгүүт хашаа тойр дагаж үнэрлээд л. Бүх муу юмны үнэрийг цуйвангийн үнэр нам дарнашдээ.
Шийдчихсэн баагий нар ах нарыг яг цуйвангаа гаргах үеэр яваад орнодоо. Эгнээ байраа алдаж болохгүй шүү. Одоо зүүн талаар нь давш нтр гэчихсэн.
Одоо бодох нь ээ арслангууд ан хийхэд өрвийсөн цөөвөр чононууд очдогтой яаг адил шахуу. Зайлцгаа хижигнүүдээ гээд биднийг хөөж тууна. Чулуу шиднэ. Заримыг нь амбаардана. Бид буу өгөхгүй. Цуйванд бууж өгдөг эр гэж хаа байсан юм.
Тэгж тэгж ах нар цуйвандаа цадаад ирэх алдад маниусыг оруулна. 20лийтрийн тогооны ирмэгүүдээр цуйвангийн гурил унжиж сагсайгаастай. Цуйван идсэн савнууд гэж зүгээр түмпэнгүүд. Ах нарын зарим нь шүдээ чигчлээд хэвтчихсэн, зарим нь цуйвангаа амандаа чихээстэй уруул нь пэмбийчихсэн, зарим нь тал аягатай цуйвангаа бариад тохойлдчихсон харагдана. Хэргийн газар цуйвангийн дайн болсон мэт.
Ах нарын босс Хуягаа ах “Нусан чапаакнуудаа та нарыг ахиж цуйван буудвал ална шүү. Хурдан идээд зайлцгаа”. Бид хэд үлдэгдэл цуйванг нь илбэ үзүүлж байгаа мэт хормын төдийд идэж дуусгана. Цуйван идсэнийхээ төлөөсөнд тогоо, шанага аягыг нь угааж зарим ах нарт массаж хийж өгнө.
Яаж ч хөөгөөд цуйван дээр шаваад байдаг бид ах нартайгаа хэлэлцээр хийсний үр дүнд цуйван төсөл дээр хамтарч ажилладаг боллоо.
Гэрээсээ юм хулгайлахад нь харуулд гарах, гэрийнхнийх нь анхаарлыг саринуулах, мод ус түлээг нь бэлдэж өгөх гэх мэт.
Нэг удаагийн цуйван төсөл дээр гурил элдэж өгөөд хоол идэх ашигтай гэрээг би нөхдийнхөө өмнөөс ах нартай хийв. Манай хэд бөөн баяр. Одоогоор бол бага хүүтэй төсөл авчихсан мэт бид чадлаа гээд л.
20 хүний 20 том гурил зуурч элдэх хоёр гуравдугаар ангийн бидэнд ёстой том даваа байсандаа. Нусаа татаад үзэж тарлаа. Гурилын модоо хоёр талаас нь дараад зэрэг илдээстэй. Зузаан байна ахиад нимгэл гээд ах нар зандрана.
Гурилных нь илдэц дээлийн өнгө лугаа том.
Өглөө эрт эхлээд үд гэхэд хамаг тамир тэнхээгээ баран байж дуусав. Гурилийн модоо даахгүй шахуу.
Биднийг гурил элдэж байх хооронд ах нар охин хүүхэн яриастай. Тэрийг тэгээд тэрэнтэй ингээд гээд л. Зарим нь гитардаж дуулна. Өнөө өглөө миний дээгүүр өнчин ганцхан тогоруу нислээ гээд л.
Ах нар гурилаа хайрч элдээд тогоогоо тавив. Ганаа ах гурилаа хэрчинэ. Заазуураар ёстой автомаат юм шиг тачигнуулнадаа. Гэнэ алдаад хуургаа шулчих вий гээд бид өргөлт, цохилтыг нь дагуулаастай.
Тогоо нь дүүрчихсэн байхад л гурилаа дараад байна. Өшөө дар гээд л. Ямарч материал үлдээж болохгүй дар гээд л. Ингээд 20-ийн тогоогоо өвсний машаан шиг овоолж байгаад ахиад нэг тогоо хөмөрчхөнө. Хөмөрсөн тогоо нь гуриландаа дээшээ хөөрөхөөр нь сүх, чулуу тавина. Арай маниус дээр нь гарч суух нь халаг.
Одоо галаа түл.
Тэр 20 минут уу. Хүн бүр дуугаа хураагаад цуйвангаа чагнана. Нямаа ахыг цуйвангаа чагнах гээд тогойруу чихээ наахаар Төгсөө ах “Дүлий пийтко минь холдооч” гэхэд бөөн инээдэм болно. Нямаа ах угаасаа чих хатуулдаа.
Шарр шарр гэж дугараад цуйван үнэртэх үед бидний сэтгэл зүр хөөрнө. Шарр шарр гэсэн чимээ Нямаад дуулдах л юм бол шууд цуйвангаа гаргана шүү гэж хэн нэг нь хэлээстэй.
Гоё цуйван болсон байхдаа. Томхон аяга авчирсан биз гэж бид хэд хоорондоо шивнэлдээстэй. Цуйван гарлаа. Шанага өнгөрүү боорцогны тос хийнэ. Хоёр тогоондоо хувааж хийгээд сэгсэрч өгнөдөө. Сэгсрэнэ ч гэждээ хүрзээр гишгээд хутгана. Заримдаа хальт гишгээд цуйванруугаа гутлаа жийчхэнэ. За энэ хэсэг худлаа худлаа.
Тэр сэгсрэх хоёр минутын удааныг ээ.
Эрэмбэ дарааллаараа томчууд нь лут том том костроолд хоолоо аягална. Бид өвөртөө гараа хийгээд аягаа сугалахад бэлэн. Нямаа ах яасан том аягатай юм бэ. Хамгийн их иддэг нь Нямаа ах. Идсэн хоолных нь нягт, овор, литрийн хэмжээг нь үзэхээр Нямаа ахын цээжинд ходоодноос өөр эрхтэн багтах боломжгүй мэт.
Төрөө ах бол ёстой хурдан иднэ. Овоолгоотой цуйван нь тетрэс нурж буй мэт л доошилно. Төрөөд аль хатуу, хальстай борцтойгоос нь хий гээстэй.
Цуйвангаа аягалаад л байлаа. Дуусчихвал яанаа. Ер нь дуусах нь ээ. Ашгүй сүүлийн ах хоолоо аваад гэдийхэд нь бид хэд ухасхийв. Холд бацаануудаа гээд нээх том аяга ороод ирлээ. Төрөө ах аль хэдийн цуйвангаа уучхаж.Ингэсээр байгаад тогооны ероол түжигнээд цуйван дууслаа.
Бидний нүд цийлэгнээд гомдол төрөх шиг. Өглөө босохдоо цуйван идэх гэж хичнээн догдоллоодоо. Бүр өчигдөр орой унтахдаа маргааш цадталаа цуйван иднэ гэж бодохоор нойр хулжаад байсныг нь яана. Тэр хатуу гурилыг элдэж байхдаа өдөр тийшээ идэх цуйвангаа сэтгэлдээ амтлаад шүлсээ залгихдаа хичнээн урамтай байлаа. Цуйван сэвж байх үеийн догдлол баяр хөөр арилж бид хэд өвдөгөө тэвэрч суусаар. Хэн нэг нь илүү хоолоо өгөх боловуу гэсэн горьдлого тээгээд харахаар ах нар том том костроолтой цуйвангаа идсээр л. Зарим нь бүр савныхаа ёроолыг хусаад идэж дуус ч буй бололтой.
Төрөө ах: “Энэ удаад дүү нарт хоол хүрсэнгүй. Зүгээр биздээ. Ийм их цуйван нэг дор хараад, үнэрлээд авна гэдэг чинь идсэнээс ялгаагүй тиймээ Шагжаа” гэхэд нь би хэ хэ гээд толгой дохиж суулаа. Дотроо бол Төрөө чамайг том болоод алнаа гэчихсэн.
Цуйвангүй хоцорсон бид чимээгүй босоод гарах гэтэл Төрөө ах “За дүү нар май , овоо шийртэй бацаанууд байх нь” гээд инээлээ. Ах нар өөрсдөө цадсан ч гэсэн бүх цуйвангаа костроолдаа хийгээд бидний янзыг үзжээ. Бүр хоолоо идэж дууссан мэт албаар сэрээгээрээ савныхаа ёроолыг дугаргаж ч үзэж.
Шагж энийг ав, Тээмкэ энийг ид гээд ах нар коструултай хоолнуудаа бидэнд өглөө. Дүүрэн шахуу цуйван. Нүдэндээ доголон нулимастай шахуу идсэн тэр цуйвангийн амт одоо ч сэтгэлд тод. Хавиргаа ханзартал идсэндээ.
Ах нарын инээд чихэнд сонсогдоостой. Нийгмийн шилжилтийн үед сургуулиас завсардаж ирээдүй нь золиослогдсон тэдгээр ах нарын амьдрал тун хүнд замыг туулсаныг би мэднэ.
1990 ээд оны цуйван ах нарын ч бид нарын ч хамгийн сайхан амт байсандаа.
Жич: "Жорлонд унших ном" авах хүн байвал чатаар утасны дугаараа бичээрэй. Шинэ жил ч дөхлөө. Жоорны хэдийгээ зарж дуусгаядаа.
Хүн амьтанд өгвөл аятхайхан л бэлэг ш дээ ккк
