Монгол морь бол Монгол хүний биеийн нэг хэсэг юм. Яагаад гэхээр Монгол хүнийг морьтой анх 2 настай байхад нь танилцуулж, мордуулдаг байж. Одоо ч энэ дүр зураг хэвээр байгаа. Түүнээс хойш Монгол хүү морьтойгоо харьцсаар 5 нас хүрэх үедээ морио өөрийн биеийн нэг хэсэг мэт удирддаг, залдаг, түүнтэйгээ ойлголцдог болдог учраас тэд биеэрээ хүрч холбогдоогүй байсан ч үнэрээр, дуу хоолойгоор, тайлбарлаж боломгүй “долгионоор”, магадгүй хиймориороо холбогдож чаддаг болдог. Морио удирдах нь хөлөө удирдахаас амархан болдог гэсэн үг.
Монголчууд дэлхийн талыг эзэлж байсан нь Монгол морины чадварыг өөрийнхтэйгээ уусган сүлсэнтэй холбоотой.
Монголчууд морио дайн, байлдаанд тусгайлан бэлтгэж түүнийгээ “зэвлэх” морь гэж нэрлэдэг байв. Хийморь уран сайхны киноны гол дүрийн хүлэг бол яах аргагүй зэвлэх морь юм.
Монголын түүхийг уншиж байхад, Монгол хүн бэрхшээлийн өмнө сөгдөж, эвлэрч байсан тохиолдол цөөн бололтой. Тэд цөөхүүлээ байсан ч ямар нэг арга сэдээд л дайснаа дардаг байв. Жишээ нь, өстөн дайснаа зүүдлээчгүй зүгээс нь довтлохын тулд мөнх цаст Памирын уулсыг гатлан явахдаа даарах, цангахын эрхэнд мориныхоо судсыг ханаж цусыг нь ууж байсан түүхийг Хийморь кинонд дүрсэлжээ. Мөн эзлэхийг хүссэн хотынхоо муур, нохойг худалдан авч газрын тосонд дүрээд гал авалцуулахад гэрээдээ зугатааж, улмаар хотоо шатааж байсан түүх байна. Одоо бол амьтны эрхийг хамгаалах байгууллагад “алуулахаар” үйлдэл хэдий ч тухайн үедээ зорилгоо биелүүлсэн л байна. Бас дайснаасаа зугатаж, ухарч явсаар, дайсны хүчийг сарниулж байгаад цохьдог байсан гээд яривал цаг их орно. Хийморь кино Монгол хүний тэр чанарыг өнөөгийн Монголчуудад сануулах гэж хийгджээ.
Мэдээж, Монголчуудын ялалтанд мориноос гадна нүүдэлчин Монгол малчны амьдралын хэв маяг, хүнс тэжээл нь маш их тусласан. Төрөхөөсөө авхуулаад, өдөр бүр дайн байлдааны бэлтгэл хангаж буй мэт амьдралын хэв маягтай улсыг өнөөгийн эрчүүд шиг гарууд яаж барах вэ дээ, тийм ээ? Гэхдээ, Монгол морь Монгол хүнийг олон бэрхшээлийн дээгүүр харайж, гатлахад тусласан. Хийморь кинонд гардагчлан, шаварт шигдсэн морь сүрэг адууг хараад өөрөө хичээж, зүтгэсээр байгаад шавраас өөрийгөө гаргадаг. Энэ хэсгийг үзсэний дараа адгуус хүртэл бэрхшээлийн өмнө бууж өгөхгүй байхад Монгол хүн та өчүүхэн саад тотгорт өвдөг сөгдөөд байх уу? гэж зарим нэг заримдагуудаас асуумаар санагдав.
Аватар киноны хувьд тэд хийморь гэж юу болохыг мэдэхгүй учраас тэгж хийх нь аргагүй. Тэгэхээр, Монгол хүнд хийморь гээч зүйл илүүтэй хамааралтай гэж хэлж болно. Энгийнээр хэлэхэд, Хийморь гэдэг нь бэрхшээлийн өмнө үл сөгдөж, үргэлж урагш давхиж байхын нэр юм. Тиймээс, Хийморь уран сайхны киног эрчүүд үзээрэй. Хүүгээ бас дагуулаад үзээрэй.
Монгол хүний хүнд хэцүү бүхнээс халшралгүй, зүтгэж, зорьсон зорилгодоо хүрэхийн тулд ямар нэг арга сүвэгчлэн тэмцсээр ард нь гардаг тэр чанарыг бий болгосон нүүдэлчин амьдралын хэв маяг нь Монгол хүнийг дэлхийн бусад үндэстэнээс ялгаруулдаг. Монгол хүн түүгээрээ л бусдаас ондоо. Тэр “чадвар”-ыг сануулж, хойч үед өвлүүлэхийн тулд энэ киног бүтээж. Тиймээс, Монгол хүн бүр эр, эм гэлтгүй үзээрэй.
Саадыг давж, сайн сайханд хүрэхийн тулд заавал нүүдэллэн амьдарч, морь унан давхих хэрэггүй. Монгол хүн бүрийн цус бас оюун санаанд орших бага зэрэг дарагдсан мэдрэмжийг сэргээх хэрэгтэй. Ингэхэд Хийморь кино туслана.
Төгсгөлд нь нэг зүйлийг хэлэхгүй бол боломгүй нь энэ киноны зураглал бол үнэхээр гайхалтай. Тиймээс, гэрэл зураг, дуран, камер, план тавилт, уран зураг сонирхдог хүн бүр үзээрэй
